Među dokumentima koji svjedoče o velikosrpskoj agresiji na Hrvatsku 1991. i o ulozi JNA u njoj nalazi se i “Referat Komande 9. korpusa OS SFRJ”, koji je 2. prosinca 1991. iz Knina, gdje je bilo sjedište spomenutog Korpusa, general-potpukovnik Vladimir Vuković, “komandant” 9. korpusa JNA, odnosno OS SFRJ, uputio “Štabu Vrhovne komande OS SFRJ u Beogradu”. U dokumentu je riječ o etapama izvođenja borbenih djelovanja u napadu na Hrvatsku, političkim sukobima unutar vodstva pobunjenih Srba, organizaciji hrvatskih snaga te prijedlozima za očuvanje okupiranog teritorija.
Prvi dio dokumenta pokazuje da je Knin bio središte “organiziranog otpora” srpskog stanovništva hrvatskoj vlasti, koja je za “oficire” JNA bila “ustaška”, te da je Kninski korpus JNA svoja prva borbena djelovanja protiv MUP-a RH započeo već u kolovozu 1990. na području Vrlike radi nadzora prometnice Knin – Vrlika – Sinj. Kao formalni razlog djelovanja 9. korpusa navodi se “razdvajanje sukobljenih strana” i “sprečavanje međunacionalnih sukoba”, a zapravo je bilo u službi potpore paravojnih srpskih snaga na tom području, kojima autor “Referata” daje legitimnost nazivajući ih snagama “Ministarstva unutrašnjih poslova SAO Krajine”, dok legalne snage Republike Hrvatske naziva “paravojnim formacijama”.
Kontinuirana je borbena djelovanja, zapravo kontinuirano “ofenzivno” djelovanje, koja se u “Referatu” nazivaju “drugom fazom”, 9. korpus započeo u kolovozu 1991. godine. Autor “Referata” opravdava ih “zaštitom srpskog stanovništva na rubnim područjima krajiških opština” i “deblokadom garnizona u Dalmaciji” te njihov početak određuje napadom na selo Kijevo radi protjerivanja hrvatskih snaga. Spominje se da su hrvatske snage zbog nedostatka “ratne tehnike” dijelom bile u “inferiornom položaju”, a da je “krajnji cilj operacije” postignut “kombinacijom borbenih dejstava i pregovora” pri čemu su “garnizoni Drniš i Sveti Rok“ deblokirani borbenim djelovanjem, nakon čega su iz njih izmještena “tehničko-materijalna sredstva”. Prema uobičajenom načinu izvješćivanja JNA u tom razdoblju, u prvom dijelu “Referata” netočno se govori o cilju djelovanja hrvatskih snaga kad se navodi da je djelovanjem 9. korpusa “neprijatelj spriječen da izvrši genocid nad stanovništvom i uništenje sela i gradova”. Istodobno, u tom dijelu “Referata” djelovanje zrakoplovstva i artiljerije JNA navodi se kao “omekšavanje ciljeva”, a prešućuje se njihovo djelovanje i po civilnim ciljevima. Potvrđuje se da su objekte hrvatske obrane pripadnici 9. korpusa zauzimali “pod zaštitom tenkova i BOV-a”, dakle s “pojedinim sredstvima ratne tehnike” koja hrvatski branitelji tad nisu imali i zbog čega su, kako se navodi, bili u “inferiornom položaju”.

IZVOR:

REFERAT
  štabu vrhovne komande o dosadašnjim rezultatima i izvodjenju
   b/d, sadašnjem stanju i predlogu mera

Druže generale,
Od samog početka političkih sukoba u Republici Hrvatskoj komande i jedinice 9. korpusa su stavljene u potpunu borbenu gotovost, obzirom da je Knin bio centar organizovanog otpora ustaškoj vlasti u Republici Hrvatskoj od strane srpskog stanovništva. U zoni odgovornosti korpusa počeli su prvi oružani sukobi u Republici Hrvatskoj. Ovo je uslovilo da je korpus defakto iz ”R ” sastava vremenski brzo razvijen, kvalitativno i kvantitativno ojačan i sad čini respektivnu snagu na prostoru Dalmacije.
Ukupno borbena dejstva i druge aktivnosti 9. korpusa u razrešavanju krize na prostoru SAO Krajine i realizaciji zadataka koje smo dobili od štaba vrhovne komande mogu se podeliti u dve faze. I faza se odnosi na period od izbora u RH i traje sve do kraja avgusta kada je došlo do izvodjenja borbenih dejstava za oslobadjanje prostora u zahvatu komunikacije Knin-Vrlika-Sinj. U ovoj fazi borbenih dejstava imali smo nezahvalnu ulogu i zadatak razdvajanja sukobljenih strana paravojnih formacija Republike Hrvatske, sa jedne i sastava teritorijalne odbrane i ministarstva unutrašnjih poslova SAO Krajine s druge strane. U ovim dejstvima sprečena je realizacija plana vrhovništva Republike Hrvatske ”RAŠELJKA”, čiji je cilj bio da se snage u Ravnim Kotarima i Kninskoj krajini odseku, a ofanzivnim dejstvima razbiju i unište ”četničke i okupatorske” formacije na ovim prostorima i izbije na granicu Hrvatske sa Bosnom i Hercegovinom i posednu prevoji na Dinari.
Sprečavanjem medjunacionalnih sukoba i sukoba nacionalnih milicija jedinice 9. K su izvršile zadatak i nisu dozvolile infiltraciju paravojnih formacija Republike Hrvatske na području opština SAO Krajine.
Na fazu izvodjenja borbenih dejstava prešli smo avgusta meseca 1991. godine kada je vrhovništvo Republike Hrvatske formiralo brigade zbora narodne garde sa kojima je vršilo posedanje srpskih sela na graničnim područjima SAO Krajine, kao i hrvatskih sela unutar opštinskih granica. Ovakvim aktivnostima neprijatelja borbena dejstva korpusa su bila iznudjena radi zaštite srpskog stanovništva na rubnim područjima krajiških opština.
Druga faza vezana je za početak ofanzivnih borbenih dejstava radi proterivanja snaga Republike Hrvatske iz Kijeva, koja su intenzivirana radi deblokade garnizona u Dalmaciji, ona traje do danas, U ovoj fazi je karakteristično da su paravojne formacije Republike Hrvatske brojčano narasle stupanjem u njihove redove većeg broja dezertera iz oružanih snaga, što im je omogućilo formiranje pet brigada zbora narodne garde.
U početnim dejstvima paravojne formacije Republike Hrvatske su organizovane preko policijskih uprava u odelenja, vodove i čete, a kasnije i bataljone koje su glavninu svojih snaga angažovale za izvršavanje redarstvenih policijskih zadataka, potpunu kontrolu teritorije, izvodjenje borbenih dejstava. Na prostoru severne i srednje Dalmacije formirano je zapovedništvo zbora narodne garde, a na nivou opština krizni štabovi.
U obe faze izvodjenja borbenih dejstava neprijatelj je ispoljio veliko lukavstvo, drskost i bezobzirnost prema srpskom stanovništvu i blokiranim snagama jugoslovenske narodne armije u garnizonima. Dejstva su izvodili planirano u skladu sa važećim pravilima jugoslovenske narodne armije jer su im zapovednici bivši oficiri jugoslovenske narodne armije.
Jedinice korpusa, u ulozi snaga za razdvajanje, nisu imale mogućnost da na adekvatan način ispolje svoju snagu i vatrenu moć. Komanda korpusa je ocenila i pravovremeno donela odluku da iz totalne pasivnosti predje u ofanzivna dejstva. Glavne snage su angažovane za ofanzivna dejstva, a pomoćne za odbranu pravaca i obezbedjenje objekata. Ovakvim načinom dejstava ispoljili smo visok stepen iznenadjenja.
Pokazalo se, da su snage neprijatelja, pri ofanzivnim dejstvima ranjive. Nijedna jedinica, na ovom prostoru, nije ispoljila upornost u odbrani objekata, pravaca i zona. Borbena dejstva neprijatelj je izvodio na nivou taktike pri čemu je u pojedinim sredstvima ratne tehnike bio u inferiornom položaju. Rukovodjenje borbenim dejstvima je sprovodio preko kriznih štabova i zapovedništava koje je direktno potčinjeno vrhovništvu Republike Hrvatske. I pored ovakve organizacije do sada nisu izvodili operacije.
Korpus je primenio način dejstva izvodjenja operacija upotrebom ZTJ uz respektivnu podršku RV i PVO, a u Zadarskoj operaciji i udarnih pomorskih snaga VPO. Ovakvim dejstvima smo uspeli u kratkom vremenskom roku da izvršimo postavljene zadatke na deblokadi garnizona Zadar, Šibenik, Split, Drniš, Sinj i skladišta Sveti Rok.
Početnim rezultatima ofanzivnih borbenih dejstava prisilili smo neprijatelja na pregovore, a kombinacijom borbenih dejstava i pregovora postigli smo krajnji cilj operacije.
Garnizone Drniš i Sveti Rok borbenim dejstvima smo deblokirali i izmestili TMS.
Ovakvim dejstvima smo sprečili neprijatelja da izvrši genocid nad stanovništvom i uništenje sela i gradova, tako da u zoni odgovornosti korpusa neprijatelj nije bio u poziciji da dejstvuje, čak ni sa artiljerijom po selima i gradovima SAO Krajine.
Napad je bio i ostaje osnovni način dejstava. Izvodili smo ga tako, što smo avijacijom i artiljerijom omekšavali ciljeve, GONG uništavali uočene ciljeve, a pod zaštitom tenkova i BOV, pešadijom zauzimali objekte.
Upravo ovakav način izvodjenja napadnih dejstava davao je najbolje rezultate, pri čemu smo imali vrlo male gubitke. (Prilog broj 1).
U realizaciji postavljenih ciljeva napadnih dejstava ispoljeno je značajno sadejstvo sa snagama RV i PVO.
Dejstva avijacije imala su velike učinke i uticaj na moral jedinica i stanovništva.

Prilog br. 1

a) Ljudstvo

b) TMS (tehničko-materijalna sredstva)
– Ukupno uništeno – 9 borbenih vozila i to:
 -2 tenka T-55 A
 -1 tenk T-72
 -1 tenk T 343
 -1 BVP M-80  
 -2 OT M-60
 -1 BOV-3
 -1 BOV-Vp

dr.sc Ante Nazor, ravnatelj HMDCDR